In Pakistan is de roze riksja het symbool van Girl Power

Wilma van der Maten, correspondent in Pakistan, ging langs bij het roze riksja-project. Lees hier haar ervaringen.

Door de straten van het oerconservatieve provinciestadje Chakwal rijden sinds een jaar twee roze gemotoriseerde riksja’s met achter het stuur twee jonge vrouwen. Plan Nederland bedacht het Pink Riksja project om vaste rolpatronen te doorbreken in een land waar wereldwijd bijna het minst aantal vrouwen werken en meisjes naar school gaan. Inmiddels zijn de ‘barbie voertuigen op drie wielen’ uitgegroeid tot het symbool van girl power. Wegens groot succes start Plan binnenkort met het eerste pink transportbedrijf van vrouwen op het Pakistaanse platteland.
Wilma van der Maten, correspondent in Pakistan

Van bedelen naar riksja-bestuurder

Voor de ingang van het zigeunerkamp in Chakwal staat een opvallende roze riksja geparkeerd. Bestuurder Bali Rani houdt vanuit haar tent, die ze van allerlei tweedehands doeken en stokken maakte, haar taxi angstvallig in de gaten. Voordat ze aan het werk gaat, maakt ze op een kookpitje op de kale grond het ontbijt voor haar jongste zoontje. Daarna doet ze de afwas in een teiltje. Het water mag ze bij de buurman halen. Sanitaire voorzieningen zijn er evenmin. Ze wijst op de bosjes rond haar tent. Dan loopt ze richting haar riksja, start de motor en rijdt parmantig weg.

“Als je wilt, kun je als vrouw heel wat bereiken”, luidt het motto van Bali. Ze spreekt uit ervaring. Tot voor kort verdiende ze, zonder enige opleiding en ook nog eens een gescheiden moeder met twee kinderen de kost door te bedelen op straat. Plan gaf Bali een training en een riksja in bruikleen. Terwijl in haar cultuur vrouwen worden geacht niet te werken. In het patriarchaat Pakistan moeten zij hun man om toestemming vragen.

“Ik wil graag een baan maar dat mag niet. De familie en de buurt zouden wel eens kunnen denken dat mijn echtgenoot niet genoeg verdient”, legt de 32-jarige Saira Irfan. “Door ons thuis te houden kunnen mannen macht over ons blijven uitoefenen. Ze zijn bang dat we te veel praatjes krijgen als we ons eigen geld verdienen”, zegt ze nu enigszins verontwaardigd. Saira is een van de belangrijkste klanten van Bali. Elke ochtend haalt de roze riksjarijdster haar vijf dochters en zoontje op en brengt ze haar kinderen uit school ook weer thuis. “Ik ben heel trots op Bali. Zij is met haar riksja in de straten van Chakwal uitgegroeid tot een lichtend voorbeeld. Ze laat zien dat vrouwen net zo goed in mannenberoepen kunnen werken.”

Saira is van mening dat alle vrouwen, inclusief zijzelf, zelfstandig de kost zouden moeten verdienen. Ze wijst richting Bali die bij haar op bed is komen zitten. In Pakistan bestaat geen alimentatie. Gescheiden vrouwen zijn aan de liefdadigheid van hun familie en –als die er niet is- aan de goden overgeleverd. Bali lacht. “Ik heb voor het geld geen man meer nodig. Ik heb de macht als alleenstaande moeder”, klinkt het heel krachtig. Van haar eerste spaarcenten kocht ze een stukje grond waarop ze straks een eigen huis van bakstenen wil laten bouwen.

“We wilden juist vrouwen uit hun huizen halen”

Als enige man in het gezelschap luistert project manager Sabir Mehmood Baig van Plan Pakistan met plezier naar de discussie. Er bestond aanvankelijk nogal wat weerstand tegen het ‘Pink Riksja project’, ook onder hoog opgeleide Pakistaanse vrouwen, zelfs werkzaam in hulporganisaties of met een eigen bedrijf. “Hoe haalde deze internationale NGO het in zijn hoofd vrouwen uit een dergelijke conservatieve cultuur aan mannen op straat bloot te stellen?” Of: “ Women empowerment kan je toch beter bereiken door vrouwen thuis een naaimachine te geven?” Sabir lacht er om. “We wilden juist vrouwen uit hun huizen halen. We zochten naar een project waarmee je gender barrières kunt doorbreken. Dat bereik je niet door vrouwen onzichtbaar achter vier muren aan werk te helpen.”

Het Pink Riksja project moet volgens Baig niet alleen vrouwen uit hun isolement halen maar ook meer meisjes naar school zien te krijgen. Bijna de helft van de 53 miljoen Pakistaanse kinderen tussen de 5-16 volgt geen onderwijs. 55 % daarvan zijn meisjes. Waarmee het land behoort tot de top drie van het hoogst aantal meisjes dat niet naar school gaat. Onveilig transport of gebrek aan vervoer is een van de redenen waarom ouders ze liever thuis houden. “Volgens de traditie is het niet gehoord om je als vrouw en meisje door een mannelijke chauffeur te laten vervoeren. Met Bali aan het stuur geven ouders hun dochters met een vertrouwder gevoel mee”. Legt Baig van Plan Pakistan uit.

Veilig naar school in een roze riksja

De drie zussen Firzana Jabeen (41), Anwar Fatima (38) en Adeela Zahir (35), getrouwd met drie broers, wonen samen met hun families op zo’n twaalf kilometer buiten Chakwal. Voorheen reed een mannelijke chauffeur hun vier dochters naar school. De rit gaat dagelijks over afgelegen zandpaden door eenzame landbouwvelden. “We hadden geen andere keus. We zaten voortdurend met de meiden aan de mobiele telefoon en werden zenuwachtig als het contact er even niet was.” De moeders voelen zich gerustgesteld sinds Kiran (23), de andere roze riksjarijdster, hun dochters naar school brengt.

Volgens de tieners is hun pink chauffeur ‘cool’. Ze ziet er niet alleen mooi uit. Ze is ook slim. Van haar hebben ze geleerd dat vrouwen elk beroep kunnen kiezen. Ze willen later dokter of ingenieur worden. Kiran zelf kon niet de lagere school afmaken. Haar vader, een ongeletterde arbeider in de bouw, raakte door ziekte werkloos. De moeder vertelt met tranen in de ogen hoe trots ze is op haar dochter. De eerste maand zat ze dagelijks bij haar kind naast het stuur. Niet omdat ze bang was dat een man haar zou aanvallen. “Ik hielp haar bij het zoeken naar de adressen van haar klanten. Toen ze was gewend kon ze het alleen af”, vertelt ze lachend.

Girl Power in Pakistan

“Er is meer ‘girl power’ op het Pakistaanse platteland dan we vermoeden”, luidt de conclusie van Sabir Baig. Soms moet er slechts een klein radartje in werking worden gezet om het proces op gang te brengen. Om nog meer vrouwen aan het arbeidsproces te laten deelnemen en meisjes op school te krijgen, start Plan Nederland binnenkort met het eerste vrouwen transportbedrijf. Vijftien riksja’s en acht minibusjes zijn aan geschaft. Vrouwen in Chakwal werden uitgenodigd te solliciteren. Er kwamen meer dan tachtig aanmeldingen binnen. De bedoeling is dat na twee jaar het vrouwenbedrijf op eigen benen kan staan. Sabir Baig droomt al over uitbreiding van het project in andere delen van Pakistan.

De mannelijke riksja rijders in Chakwal hebben het nog niet zo op ‘girl power’. “Drie roze riksja’s is prima. Maar als er meer bijkomen stoten zij ons het brood uit onze mond”, vindt Ali Shan (21). Want zijn meeste klanten zijn vrouwen. Hij vreest die dan allemaal te verliezen. Toch noemt Ali zichzelf een vooruitstrevende Pakistaan. Zijn vrouw mag van hem werken. Maar niet in een mannenberoep want daarin horen vrouwen niet thuis. Kiran en Bali halen hun schouders op. In het begin toen ze met de riksja’s de straat op gingen, reden de mannen ze de berm in. Na verloop van tijd hielpen ze de vrouwen met het verwisselen van een band. Maar toen waren er nog maar drie roze riksja’s.

Luister hier naar de radioreportage die Wilma maakte: https://www.nporadio1.nl/de-ochtend/onderwerpen/428508-de-roze-riksja-s-van-pakistan