Meisjesbesnijdenis; een diepgeworteld gebruik

Madina Bocoum werkt al 16 jaar voor Plan Mali als coördinator van de projecten tegen vrouwenbesnijdenis. Dat ze zo vastberaden de strijd aangaat tegen vrouwenbesnijdenis, is niet onlogisch. Ze ondervond letterlijk aan den lijve welke fysieke en psychische gevolgen zo’n besnijdenis met zich meebrengt voor een meisje.

Besneden en naar school

Over de leeftijd waarop ze zelf besneden werd, blijft Madina vaag. Ze vertelt dat ze als klein meisje de ergste vorm van besnijdenis heeft ondergaan*, maar dat ze zich dat niet meer precies herinnert. Het was een vanzelfsprekend gebruik dat alle meisjes ondergingen en waar nooit over werd gesproken.

Madina’s vader besliste –vrij ongebruikelijk in zijn tijd– om niet alleen de zonen van het gezin, maar ook zijn dochters naar school te sturen. Madina begreep als oudste dochter van het gezin hoeveel verantwoordelijkheid ze droeg. Als zij het goed deed op school, zou het pad naar onderwijs immers geëffend zijn voor de jongere meisjes in de familie.

Pijn en ellende

En dan kreeg ze op de middelbare school haar menstruatie. Het was op dat moment dat ze voor het eerst ontdekte hoe verschrikkelijk het was om besneden te zijn. Elke maand was ze door de pijn zo hevig van slag, dat ze enkele dagen niet naar school kon. Maar ze zette door en maakte haar school af.

Op haar huwelijksdag kwam er een vrouw langs om Madina te ‘opereren’, om haar letterlijk terug ‘open te maken’, zodat ze met haar man naar bed zou kunnen gaan. Ook dat deed enorm veel pijn. Toch zegt ze: “Ik was niet boos op mijn man. Wat kon hij er immers aan doen?” Madina’s moeder was trots op haar dochter, die eervol als maagd gehuwd was. Madina zelf was dat echter niet. Ze voelde zich vreselijk. Ze zegt: “Hoe dat was, ben ik niet vergeten. Ik heb het geaccepteerd, er was geen andere optie. Maar ik was wel vastberaden om er iets aan te doen en om zoveel mogelijk meisjes te helpen, zodat zij dit nooit zouden moeten meemaken.”

Een meisje uit een goede familie

Toen Madina bij Plan startte met het project, heeft ze dat zes maanden lang niet durven te vertellen aan haar moeder. Ze wist dat dit bij haar familie niet in goede aarde zou vallen. Meisjes besnijden is immers een diepgeworteld gebruik, een traditioneel gebeuren. Dat kan je niet zomaar in vraag stellen. Toen de Malinese televisie een interview met haar uitzond over haar werk, reageerde haar moeder dan ook woedend en teleurgesteld: “Hoe kan je als meisje uit een goede familie over zoiets praten? En dan nog op de televisie? Hoe kan je onze familie zoiets aandoen?” Madina’s moeder at niet meer en ze bad wanhopig dat haar dochter zou stoppen met dit werk.

Een diepgeworteld gebruik

Maar Madina zegt: “Ik weet waarom ik het doe. Ik weet hoe het is. Ik kreeg zes kinderen, telkens na vreselijke bevallingen.” Haar werk is er één van lange adem. En dat beseft ze. Het gebruik is sterker ingebed in de maatschappij dan welke andere traditie ook. Het is ouder dan elke religie. En het is hard werken om het te stoppen. Ze verwoordt het treffend: “Als je een boom wil verwijderen, moet je hem eerst volledig ontwortelen.” Madina trekt van dorp tot dorp om mensen te informeren en te overtuigen hun dochters niet te besnijden. Ze vertelt er de vrouwen en meisjes over de medische gevaren: de ellende bij het bevallen, de complicaties die kunnen ontstaan. Ze ontkracht vooroordelen en bijgeloof zoals ‘een onbesneden vrouw maakt een man impotent’. En hoewel mannen het ‘een zaak van de vrouwen’ vinden, merkt Madina dat ook zij na verloop van tijd aarzelend komen meeluisteren. Tegelijk ziet Madina dat veel vrouwen in het algemeen een stuk zelfverzekerder worden, meer over hun gevoelens praten en hun mening zeggen doordat het taboe-onderwerp zo open wordt bediscussieerd.

De status van besnijdsters

Een niet te onderschatten factor, en een cruciale stap in het werk van Madina bestaat erin de vrouwen die de besnijdenissen uitvoeren te betrekken. Deze vrouwen bekleden een belangrijke maatschappelijke functie, ze genieten veel aanzien en worden als onmisbaar beschouwd. Zij staan in eerste instantie uiteraard weigerachtig tegenover het werk van Plan, maar sommigen worden na een tijd medestandsters. Ze nemen een nieuwe rol op: die van kroongetuige. Ze zeggen: “het gaat niet om het werk dat we doen, maar om het aanzien dat we genieten in de maatschappij.” Plan probeert hen dat aanzien op een andere manier te geven.

Religieuze leiders als spreekbuis

Een andere belangrijke stap: religieuze leiders overtuigen om hun schouders onder het werk van Plan te zetten en bijgeloof en fabels te ontkrachten. In geen enkel religieus boek staat immers dat een vrouw besneden moet worden. Wanneer religieuze leiders verklaren dat het voor hun religie absoluut niet hoeft, valt er opnieuw een traditioneel argument weg om meisjes te besnijden.

Een druppel op een hete plaat?

Werpt Madina’s harde werk ook vruchten af? Ondanks het schijnbaar trage tempo waarin veranderingen plaatsvinden, is Madina optimistisch en hoopvol. Ze ziet dat de mentaliteit bij de jongere generaties verandert. Dat ze een andere ingesteldheid krijgen. Wanneer jongens gevraagd wordt of ze later willen trouwen met een besneden meisje, zullen ze eerder antwoorden dat ze dat niet per sé willen, terwijl dat vroeger uit den boze was. Madina’s werk resulteerde er intussen in dat maar liefst 74 dorpshoofden officieel verkondigden dat vrouwenbesnijdenis in hun dorp verboden is. Dat werkt aanstekelijk op andere leiders. Verandering komt er vaak door de publieke opinie, de bevolking die eist om gehoord te worden. En dus stapt Madina dapper verder op haar weg vol obstakels.

*Onverdoofd wegnemen van clitoris, binnenste en buitenste schaamlippen, waarna wat overblijft van de bovenste schaamlippen aan elkaar wordt genaaid.

Wil je meer weten over Plan’s strijd tegen meisjesbesnijdenissen? Neem een kijkje in ons Dossier Meisjesbesnijdenis.